Srbija trenutno ima važeću strategiju upravljanja otpadom, ali uporedo sa tim Srbija je posvećena putu prema cirkularnoj ekonomiji i sistemu „zero waste“ odnosno potpunom iskorištenju i anuliranju svih vrsta otpada. U skladu sa važećom strategijom u Srbiji je potrebno 26 regionalnih sanitarnih deponija. U proteklih 11 godina izgrađeno je 8, a u skladu sa nekim najavama doći će do promene u broju potrebnih regionalnih deponija, što opet ne znači da ne treba stati u realizaciji izgradnje sanitarnih deponija.
Kao što je prethodno navedeno izgrađeno je 8 sanitarnih deponija na teritoriji RS, ali ovime su JLS koje su vizionarski pristupile ovom poslu i omogućile izgradnju deponija na njihovoj teritoriji (pomoću različitih ekonomskih modela finansiranja) dovedene u značajno nepovoljniji ekonomski položaj u odnosu na ostale JLS, odnosno na neki način su „kažnjene“ jer su svojom odlukom primorane i da zbrinjavanje čvrstog komunalnog otpada u skladu sa zakonom i pozitivnom evropskom praksom plaćaju operaterima. U isto vreme sve ostale JLS nastavljaju da degradiraju životnu sredinu upotrebom nesanitarnih rešenja i odlaganjem na nesanitarna odlagališta, divlje deponije.
Ovaj i ovakav sistem se mora i faktički promeniti i dovesti u realno stanje. U idejnom projektu govori se u orjentacionim brojkama dostupnim u javnosti i predstavljenim u svrhu razumevanja potencijala. Razvoj projekta bi zahtevao aktivnost i uključivanje većeg broja stručnjaka i šire javnosti. Kreiranje detaljnog projekta koji bi predstavljao predlog zakonodavnim telima i institucijama mogao bi se završiti za manje od godinu dana formiranjem stručnog tima za izradu.
Idejni projekat:
Srbija trenutno ima oko 7.000.000 stanovnika, a statistički podatak je da svaki stanovnik godišnje proizvede 0,25 – 0,35 tona čvrstog komunalnog otpada, radi jednostavnosti kalkulacije uzećemo fiksno prosek od 0,30 t/god. Dakle u Srbiji se godišnje generiše oko 2.100.000 tona čvrstog komunalnog otpada. Trenutno se cene zbrinjavanja čvrstog komunalnog otpada na sanitarnim deponijama kreću u rasponu 1.800,00 – 3.000,00 RSD/tona, a radi dalje kalkulacije uzećemo da je to 3.000,00 RSD/tona.
Prema ovom idejnom projektu neophodno bi bilo oformiti jedinstveni fond od strane ministarstva zaštite životne sredine u koji bi sve JLS uplaćivale sredstva na ime takse u zavisnosti od broja stanovnika, ali i dodatnih kategorija kojima bi JLS pripale u skladu sa trenutnim statusom.
Utvrđivanje paušalne naknade bi se izvršilo u skladu sa brojem stanovnika po popisu pomnoženim sa godišnjom količinom generisanog otpada po glavi stanovnika.
Dakle za Srbiju to bi bilo:
Gde je:
Pn – visina mesečne paušalne naknade
Bs – broj stanovnika po popisu (7.000.000)
k – količina proizvedenog otpada godišnje po glavi stanovnika (0,3)
C – visina takse po toni čvrstog komunalnog otpada
12 – faktor izračunavanja paušalne naknade na mesečnom nivou
Za osnovani fond ovo bi značilo mesečni priliv od 525.000.000,00RSD odnosno 4.375.000eur (Fx=120,00).
Ako uzmemo u obzir da je za izgradnju kasete cca 2ha sa pripadajućom infrastrukturom grubo potrebno oko 2.000.000 eur i tome dodamo sve potrebne predradnje i nepredviđene troškove i time sve podignemo na 5 mil eur jasno je da već u prvom mesecu rada fonda možemo finansirati početak gradnje sanitarne deponije.
Neka se iz ovog fonda finansiraju i druge aktivnosti u domenu upravljanja otpadom (subvencije, direktne investicije, indirektne investicije, istraživanje i razvoj, itd.) u visini i do 70% a izgradnje sanitarnih deponija samo 30% dolazimo do mogućnosti ulaska u izgradnju bar 3 sanitarne deponije godišnje, što je u odnosu na prethodni prosek (8 u 11 godina) ravno kvantnom skoku.
Uporedo sa ovim naravno bila bi izvršena i revizija trenutne strategije koja bi pokazala koliki je zaista neophodan broj regionalnih sanitarnih deponija, a sama izgradnja sanitarnih deponija bi tako mogla biti na vreme ograničena ali nikako i zaustavljena.
Nakon postizanja cilja, a to je ispunjavanje uslova zaštite životne sredine izgradnjom sanitarnih regionalnih deponija, osnovani fond bi mogao da nastavi sa radom finansirajući se sada umesto od JLS, uplatama od operatera na ime deponijskih taksi.
Gledajući primarno finansiranje fonda iz taksi same JLS možemo podeliti u više kategorija, podkategorija i grupa.
- Grupu I bi činile JLS koje su nosioci regiona i na njihovoj teritoriji je predviđena izgradnja sanitarne regionalne deponije, ali ona do sada nije izgrađena.
- Grupu II bi činile JLS koje su nosioci regiona i na njihovoj teritoriji je predviđena izgradnja sanitarne regionalne deponije i ona je izgrađena i vrši se trajno zbrinjavanje čvrstog komunalnog otpada.
- Grupu III bi činile JLS koje pripadaju admisnistrativno regionu na kojem je predviđena izgradnja regionalne sanitarne deponije, ali ona još nije izgrađena.
- Podgrupu III-a činile bi JLS koje administrativno pripadaju regionu na kojem je predviđena izgradnja regionalne sanitarne deponije, ona još nije izgrađena, ali je JLS sklopila ugovor sa drugom regionalnom sanitarnom deponijom u okruženju i sav svoj otpad trajno zbrinjava na njoj.
- Grupu IV bi činile JLS koje pripadaju administrativno regionu na kojem je predviđena izgradnja regionalne sanitarne deponije, ona je izgrađena, ali JLS ne vrše trajno zbrinjavanje čvrstog komunalnog otpada na njoj.
- Podgrupu IV-a činile bi JLS koje administrativno pripadaju regionu na kojem je predviđena izgradnja regionalne sanitarne deponije, ona je izgrađena, JLS vrše trajno zbrinjavanje čvrstog komunalnog otpada na njoj.
Pored ovoga svaka kategorija bi mogla biti sa varijacijama
- Na teritoriji JLS uveden je sistem primarne selekcije otpada u procentu većem od 70% od ukupnog broja stanovnika.
- Na teritoriji JLS uveden je sistem sekundarne selekcije odnosno razdvajanja sekundarnih sirovina u reciklažnim dvorištima.
- Nije uveden ni jedan sistem selekcije i razvrstavanja čvrstog komunalnog otpada.
Na ovaj način bi mogla da se stepenuje varijacija visine takse, kao na primer:
| Grupa | Visina takse** | Napomena |
| Grupa I | 4.000,00 RSD/tona | — |
| Grupa II | -500,00 RSD/tona | Stimulacija |
| Grupa III | 3.000,00 RSD/tona | Umanjenje visine naknade jer JLS nema planiranu izgradnju na svojoj teritoriji i uticaj na JLS nosioca regiona je ograničen |
| Podgrupa III-a | -2.000,00 RSD/tona | Ukoliko postoje, ove JLS bi dobijale subvenciju iz fonda kako bi se stimulisala njihova odluka o pozitivnom uticaju na životnu sredinu na svojoj teritoriji. Ove JLS bi imale i prednost u pristupu drugim fondovima ZŽS |
| Grupa IV | 4.000,00 RSD/tona | Taksa za ove JLS je u visini naknade prve grupe obzirom da imaju sve mogućnosti da pozitivno utiču na životnu sredinu u svojoj JLS ali to svesno ne čine. |
| Podgrupa IV-a | -1.000,00 RSD/tona | Ove JLS bi bile stimulisane iz fonda jer izvršavaju svoje obaveze i pozitivno utiču na životnu sredinu. Imaju prednost u pristupu drugim fondovima ZŽS. Razlog veće visine stimulacije je transport otpada. |
| * Prvenstveno stimulacija nije uzeta u obzir, ali je naknadno uvedena (prim. Aut.) ** Visina takse je orjentacionog karaktera i predstavlja samo okvir kretanja a bila bi konkretno utvrđena u okviru radne grupe tima za sprovođenje projekta |
Varijacije kategorija mogu biti vrednovane vrlo jednostavno:
- Varijacija gde je uvedena primarna selekcija sa umanjenjem vrednosti takse iz gornje tabele u visini količina izdvojenih, sakupljenih i predatih sekundarnih sirovina pomnožena sa visinom takse po toni.
Odnosno pomoću formule:
Gde je:
ΔPn – umanjenja naknada
Pn – Naknada
Q – količina sakupljenog i predatog sekundarnog materijala
C – visina takse
ks – koeficijent u odnosu na procenat pokrivenosti primarnom selekcijom
| Procenat pokrivenosti | Vrednost ks |
| <30% | 1 |
| 30 – 50% | 1,2 |
| 50 – 80% | 1,4 |
| >80% | 1,6 |
- Varijacija gde postoji sekundarna selekcija odnosno sortiranje otpada na upotrebljiv i neupotrebljiv sa umanjenjem vrednosti takse iz gornje tabele u visini količina izdvojenih, sakupljenih i predatih sekundarnih sirovina pomnožena sa visinom takse po toni. Odnosno pomoću formule:
Gde su sve stavke iste kao u gornjoj ali ne postoji dodatna stimulacija za primarnu selekciju.
Ovaj sistem bi uveo preko potreban ekonomski podsticaj koji bi napokon doveo do nekog reda u oblasti zaštite životne sredine i upravljanja otpadom. Projekat se svodi na jednostavan „štap i šargarepa“ sistem i ma koliko on bolan i nepopularan bio u principu je neophodan kako bismo napredovali u upravljanju otpadom. Sistemsko rešenje upravljanja otpadom u Srbiji se može rešiti na prilično brz i relativno jednostavan način u trenutku kada za to postoji opšti konsenzus i volja. Uvođenje ekonomskog podsticaja je upravo direktni uticaj na ubrzavanje postizanja adekvatnog efektivnog i efikasnog rešenja.
Ovaj idejni projekat je otvoren za svaku konstruktivnu raspravu i detaljno uređivanje svih pojedinačnih faktora. Temelji se na premisi da idealno rešenje ne postoji, ali je trenutno stanje neodrživo te je neophodan iskorak u pravcu rešavanja nagomilanih problema.
Autor: Gojkan Stojinović
